Tranh chấp nhãn hiệu rượu vodka STOLICHNAYA/Столичная

Một nhãn hiệu nổi tiếng của nhà nước đã trở thành tài sản tư nhân khi cổ phần hóa. Sau phán quyết của Toà, nhãn hiệu đã trở về sở hữu của LB Nga. Tiếp đến là cuộc tranh chấp giành quyền nhãn hiệu trên toàn thế giới giữa Công ty của LB Nga và Công ty nước ngoài của tỷ phú gốc Nga kéo dài gần 20 năm. 
Bài viết tóm lược các thông tin chính về sự kiện này.

Nhãn hiệu STOLICHNAYA thời Liên Xô

Công thức và nhãn hiệu của rượu vodka STOLICHNAYA đã được đăng ký tại Liên bang Xô viết (Liên Xô) từ năm 1938. Năm 1941, chai Stolichnaya đầu tiên được sản xuất tại Leningrad, trong thời kỳ đại chiến thế giới thứ II.

Nhãn hiệu vodka STOLICHNAYA (hình 1) có hình ảnh của khách sạn Matxcova, thể hiện kiến trúc toàn bộ tòa nhà, trên nền màu xám. Tên của sản phẩm được trình bày không kém phần ấn tượng, dòng chữ xiên, phông chữ theo kiểu viết tay, thành hai dòng.

Chữ cái in hoa đặc trưng "C", của từ Nga “stolichnaya” được trình bày cách điệu, theo đường chéo trên mặt tòa nhà, phông chữ do viền đen nên dường như được in nổi. Trang trí duy nhất trên nhãn là một phù điêu màu đỏ, chứa chai rượu màu đỏ và hình con bò tót trên đỉnh tòa nhà. Nhãn hiệu này đã ăn sâu vào tâm trí của người dân Liên xô hồi đó.

Xuất khẩu rượu vodka STOLICHNAYA

Từ năm 1971, vodka STOLICHNAYA đã được bán ở Hoa Kỳ. Công ty PepsiCo của Mỹ  nhập khẩu và phân phối rượu vodka để đổi lấy quyền xây dựng một nhà máy sản xuất đồ uống có ga ở Novorossiysk. Ở Mỹ rượu vodka  STOLICHNAYA được gọi là Stoli.

Trong khoảng thời gian từ năm 1973 đến năm 1981 có khoảng 1,9 triệu thùng rượu vodka STOLICHNAYA, trị giá khoảng 25 triệu US$ (thời đó)  đã được xuất xưởng. Nếu bán lẻ số rượu vodka này có thể thu về 164 triệu rúp. Để so sánh, trong thời gian đó, Pepsi-Cola đã sản xuất 32,3 triệu deca lít (1 deca lít  = 10 lít) nước giải khát, doanh thu là 303,3 triệu rúp, chỉ gần gấp đôi so với doanh thu từ bán rượu vodka.

Rượu vodka  mang nhãn hiệu STOLICHNAYA đã được giải thưởng huy chương vàng tại nhiều Hội chợ thương mại quốc tế, như Brussels (Bỉ -1958), Leipzig (CHDC Đức-1963), Pardubice (Tiếp Khắc -1969) và Plovdiv (Bulgaria-1969);

Bảo hộ nhãn hiệu vodka  STOLICHNAYA tại LB Nga

Năm 1991 Liên Xô tan rã, kinh tế rơi vào hỗn loạn. Sau đó, trong tiến trình tư nhân hóa, cổ phần hóa phần lớn tài sản của Liên bang Nga, người kế thừa Liên Xô, trong đó có các quyền đối với nhãn hiệu nổi tiếng nói trên đã bị doanh nghiệp tư nhân chiếm đoạt bất hợp pháp.

Ngày 8/4/1994, Tổng thống Nga Boris Yeltsin ủy quyền cho Thủ tướng V. Chernomyrdin xem xét việc "bảo đảm sự bảo hộ hợp pháp đối với các tên gọi của rượu vodka Nga nổi tiếng thế giới”. Trước đó gần 1 tháng, vào ngày 6/5/1994, Cơ quan Sở hữu trí tuệ LB Nga (Rospatent) đã quyết định công nhận Công ty nhà nước VAO Soyuzplodoimport  (gọi tắt là VAO) là chủ sở hữu hợp pháp nhãn hiệu STOLICHNAYA.

Năm 1997, doanh nhân Yuri Shefler, lúc đó là chủ tịch của VAO đã thành lập một công ty tư nhân lấy tên là ZAO Soyuzplodoimport  (gọi tắt là ZAO) và ZAO đã mua lại từ VAO nhãn hiệu STOLICHNAYA và một số nhãn hiệu khác (tổng cộng là 43 nhãn hiệu) với giá 300 nghìn US$. Hai năm sau (1999),  ZAO đã bán nhãn hiệu STOLICHNAYA cho công ty Spirits International của Hà Lan (gọi tắt là Spirits), một thành viên của tập đoàn SPI. Sau này, khi những tranh chấp xảy ra,  Văn phòng Tổng Kiểm toán của LB Nga đã kết luận rằng giá hợp lý cho các thương hiệu phải là 400 triệu US$ chứ không phải 300 nghìn US$ như được giao dịch.

Năm 2000 theo đề nghị của Viện Công tố LB Nga, Tòa án Trọng tài Tối cao LB Nga đã phán quyết  VAO không phải là người kế thừa hợp pháp của chủ sở hữu nhãn hiệu STOLICHNAYA trước đây. Theo đó, Rospatent đã cấp lại nhãn hiệu cho Bộ Nông nghiệp LB Nga - đại diện cho Nhà nước. Năm 2002, Bộ Nông nghiệp LB Nga thành lập doanh nghiệp nhà nước FKP "Soyuzplodoimport" (gọi tắt là FKP) và theo lệnh của Thủ tướng Mikhail Kasyanov, quyền sử dụng nhãn hiệu STOLICHNAYA đã được chuyển giao cho FKP.

Năm 2001, một vụ án hình sự được khởi xướng chống lại tỷ phú Yuri Shefler, khi đó đã ở nước ngoài,  theo điều khoản "Sử dụng bất hợp pháp nhãn hiệu", buôn lậu rượu và tổ chức cộng đồng tội phạm. Yuri Shefler bị đưa vào danh sách truy nã quốc tế, nhưng nước ngoài từ chối dẫn độ. Sau đó các tội danh nói trên được bãi bỏ.

Tranh chấp nhãn hiệu rượu vodka tại nước ngoài.

Chính phủ LB Nga đã ủy quyền cho FKP đại diện cho các lợi ích của LB Nga tại các Tòa án để bảo vệ và khôi phục lại sự độc quyền đối với các nhãn hiệu rượu vodka được người tiêu dùng trong và ngoài nước ưa thích như Stolichnaya, Moskovskaya, Sovetskoe (sâm-panh), Russkaya, Kubanskaya vv...Đó thực sự là một cuộc chiến về thương mại rượu.

Tranh chấp bắt đầu nổ ra vào tháng 2/2003 giữa FKP và Spirits, trên bối cảnh khi đó quyền sở hữu các nhãn hiệu rượu vodka phổ biến của Nga vẫn đang thuộc về Spirits (SPI) của tỷ phú Yuri Shefler và các nhà phân phối của Spirits. Điều này cản trở việc xuất khẩu rượu vodka dưới các nhãn hiệu của LB Nga ra các nước.

FKP đã tiến hành các thủ tục pháp lý đòi lại quyền sở hữu của LB Nga đối với các nhãn hiệu vodka tại các nước. Kết quả như sau:

Tại các nước Benelux

Benelux là tên gọi một vùng trong châu Âu gồm 3 nước kề nhau là Bỉ, Hà Lan và Lúc-xem-bua, được ghép từ những chữ đầu tiếng Anh: Belgium, Netherlands và Luxembourg.

Tháng 1/2020 Tòa án tối cao Hà Lan đã phán quyết quyền đối với nhãn hiệu vodka Stolichnaya thuộc về LB Nga, chứ không phải thuộc về Tập đoàn SPI  của tỷ phú Yuri Shefler. Đây là một thắng lợi quan trọng đối với LB Nga vì vụ tranh chấp nhãn hiệu này là một trong những vụ kiện tụng kéo dài nhất trong lịch sử, có nguồn gốc sâu xa từ những năm đầu 1990.

Tòa án đã bác đơn kháng cáo của Tập đoàn SPI đối với phán quyết năm 2018 cấm công ty bán vodka dưới các nhãn hiệu đang tranh chấp tại Hà Lan, Bỉ và Luxembourg. Tòa cũng yêu cầu SPI phải trả cho Nga một số tiền tương đương với lợi nhuận mà họ thu được được từ việc bán vodka STOLICHNAYA và Moskovskaya ở Benelux kể từ năm 1999. Tập đoàn SPI còn phải  trả cho Nga  145.000 € Nga để trang trải chi phí kiện tụng.

Tại Áo

Ngày 21/ 2/2020, Tòa án Tối cao Áo (OGH) đã đưa ra quyết định cuối cùng rằng công ty nhà nước Nga FKP Sojuzplodoimport là chủ sở hữu của các nhãn hiệu vodka của Áo là Stolichnaya và Moskovskaya. Phán quyết của  OGH đã chấm dứt tranh chấp pháp lý giữa FKP và Spirits, một công ty thuộc tập đoàn SPI do Yuri Shefler đứng đầu, đã kéo dài hơn 16 năm.

Theo đó, Spirits không được phép sử dụng các nhãn hiệu vodka ở Áo và phải có nghĩa vụ bồi thường cho FKP vì sử dụng nhãn hiệu của FKP bất hợp pháp trong nhiều năm.

Theo Christian Klausegger, cộng tác viên tại công ty luật Binder Grösswang nổi tiếng ở Áo: "Các tòa án Áo đã không đi theo hướng dễ dàng và đã xem xét cẩn thận các yêu cầu  cũng như việc công nhận quyết định của Tòa án Tối cao Hà Lan. Sau hơn mười sáu năm tranh tụng, giờ đây rõ ràng là tại Áo cũng vậy, quyền đối với các nhãn hiệu vodka truyền thống thuộc về FKP”.

Tại các nước châu Âu khác

Tháng 6/2021, Tòa án quận La Hay (the Hague, Hà Lan) đã tuyên FKP là chủ sở hữu hợp pháp của các thương hiệu vodka Stolichnaya và Moskovskaya tại sáu quốc gia châu Âu cùng một lúc: Anh, Ireland, Cộng hòa Séc, Ý, Thụy Điển và Síp.

Trong vụ án kéo dài này, Yuri Shefler và công ty Spirits của ông ta bị buộc tội mua lại bất hợp pháp quyền đối với các nhãn hiệu vodka “Stolichnaya” và “Moskovskaya” trong quá trình cổ phần hóa của những năm 1990 đầy biến động khi Liên Xô tan rã. Yuri Shefler đã phản biện rằng tiền thân của FKP là công ty nhà nước Nga VAO Sojuzplodoimport, đã được tư nhân hóa vào năm 1992 và ông đã mua lại hợp pháp công ty này (với các nhãn hiệu) vào năm 1997.

Tòa án đã ra lệnh cho Spirits International B.V., chủ thể sở hữu quyền nhãn hiệu đã bị vô hiệu,  phải chuyển giao quyền nhãn hiệu cho FKP trong vòng 14 ngày. Nếu từ chối hoặc trốn tránh thực hiện phán quyết này, Tòa án sẽ cho FKP quyền độc lập nộp đơn tại các cơ quan nhãn hiệu của các quốc gia liên quan nói trên để giành lại nhãn hiệu.

Ngoài ra, tòa án Hà Lan còn áp đặt trách nhiệm liên đới, bồi thường những tổn thất gây ra cho FKP từ việc sử dụng bất hợp pháp nhãn hiệu của FKP trên lãnh thổ của Síp, Cộng hòa Séc, Thụy Điển, Ireland và Vương quốc Anh. Trong vòng hai tháng kể từ ngày ra quyết định, bị đơn có nghĩa vụ chấm dứt việc xâm phạm quyền nhãn hiệu của FKP, nếu không sẽ phải trả FKP một khoản đền bù, tối đa là 2 triệu euro.

FKP cũng thông báo rằng vào ngày 5/7/2021, quyết định về quyền của FKP đối với nhãn hiệu Stolichnaya đã có hiệu lực tại Gruzia.

Tại Úc

Ngày 24/5/2010 Tòa án Liên bang Úc đã lật lại quyết định của tòa cấp dưới nhằm chấm dứt các thủ tục tố tụng giữa FKP và  Spirits về quyền đối với các nhãn hiệu vodka STOLICHNAYA và Moskovskaya. Các bước tiếp theo trong quá trình tố tụng sẽ được giải quyết tại tòa sơ thẩm.

Tại Việt Nam

Đăng ký quốc tế nhãn hiệu số 571311 bảo hộ nhãn hiệu “STOLICHNAYA RUSSIAN VODKA” là văn bằng có ngày ưu tiên sớm nhất (17/04/1991) đối với nhãn hiệu “STOLICHNAYA” cho rượu vodka  tại Việt Nam.

Ngày 22/2/2013,  theo đề nghị của  FPK về sự không trung thực trong quá trình chuyển nhượng Đăng ký quốc tế rượu vodka nói trên, Cục Sở hữu trí tuệ (SHTT) đã ra quyết định không công nhận việc chuyển nhượng nhãn hiệu  “STOLICHNAYA RUSSIAN VODKA”  cho Spirits, và ghi nhận chủ sở hữu Đăng ký quốc tế là FKP (LB Nga). Spirits đã nộp đơn khiếu nại nhưng Cục SHTT vẫn giữ nguyên quyết định này.

Có thể nói, đây là một tranh chấp phức tạp, kéo dài và diễn ra tại nhiều nước. Thống kê cho thấy, trong giai đoạn 2000-2010  FPK đã tham gia hơn 100 vụ kiện liên quan đến nhãn hiệu nói trên.Tại LB Nga, nơi xuất xứ của nhãn hiệu “STOLICHNAYA”, Tòa án Tối cao LB Nga năm 2000 đã phán quyết  có dấu hiệu không trung thực trong quá trình chuyển giao nhãn hiệu “STOLICHNAYA & hình” từ sở hữu nhà nước thành sở hữu tư nhân. Đây là căn cứ quan trọng để Cơ quan SHTT Việt Nam đưa ra quyết định nói trên.

Nguồn :

(i)   Столичная; 
https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F

(ii)  Россия одержала победу в борьбе с миллиардером Шефлером за водку «Столичная»; 
https://www.forbes.ru/newsroom/milliardery/392021-rossiya-oderzhala-pobedu-v-borbe-s-milliarderom-sheflerom-za-vodku

(iii) Vodka "Stolichnaya" ruined Yuri Shefler; http://rusletter.com/articles/vodka_stolichnaya_ruined_yuri_shefler

(iv) В Австралии возобновится разбирательство вокруг брендов "Столичная"и "Московская; 
http://rapsinews.ru/international_news/20210524/307070850.html

(v) РФ выиграла спор о брендах водки Stolichnaya и Moskovskaya в 6 странах Европы.; 
https://www.interfax.ru/business/777491

(vi) OGH renders final decision in Stolichnaya trademark dispute

https://www.bindergroesswang.at/en/news/2020/ogh-renders-final-decision-in-stolichnaya-trademark-dispute; 

(vii) World-famous vodka trademarks “Stolichnaya” and “Moskovskaya” belong to FKP in six European countries; 
https://www.hoyngrokhmonegier.com/news-insights/world-famous-vodka-trademarks-stolichnaya-and-moskovskaya-belong-to-fkp-in-six-european-countries.; 

(viii) SPI Group; https://ru.wikipedia.org/wiki/SPI_Group